ZAGRAD/VELIKA KLADUŠA – Džemat Zagrad u Velikoj Kladuši zasigurno je jedan od najstarijih u Kantonu, a svakako najstariji u Velikoj Kladuši. Džemat ima dvije džamije, najstariju na ovim prostorima, koja je uspjela „preživjeti“ namjeru džematlije da je sruše nakon čega je postala kulturno-historijski spomenik, i jednu od najljepših i namodernijih u Medžlisu. Džamije ovoga puta nisu tema priloga, o njima je ova Redakcija uradila više video reportaža i priča. Naša tema ovoga puta je akcija džematlija koji su odlučili urediti mezarje u dvorištu stare džamije i tako na neki način zaokružiti višegodišnje aktivnosti koje su se vodile na izgradnji nove džamije, novih mezarluka i sada uređenje starih mezarluka i najstarije velikokladuške džamije. Naš sagovornik u video prilogu pojašnjava sve u vezi akcije a mi dodajemo ono što nije rečeno. Mezarluci su sada ograđeni i u njih ništa više neće moći ulazizi izvan dvije kapije. U akciji su mezarluci čak i osvjetljeni što je rijetkost na ovim prostorima. Sa porodicama koje imaju pojedinačno ograđene mezarje je dogovoreno i sve pojedinačne ograde će biti uklonjene jer za to više nema potrebe. Mnoge džematlije i oni koji imaju svoj umrle ukopane u ovim mezarlucima već su počeli uređivati pojedinačne mezarje. Ovom akcijom u kojoj je izgrađen potporni zid više nema opasnosti za eventualno obrušavanje a dobiveno je tridesetak novih parcela za ukop. Akcija u ove Mubarek dane zavređuje svaku pažnju mada je popriličan broj džematlija ostao izvan akcije a pogotovo se to odnosi na poznate porodice kojima su svi preci ukopani na ovim mezarlucima. Organizatori kažu kako takvi imaju još vremena jer predstoji aktivnost na asfaltiranju pristupnog puta, te ih pozivaju da učestvuju u akciji dok još ima vremena.
Najstarija džamija u Medžlisu (1879)
Stara džamija u džematu Zagrad bila je svojevremeno jedina u gradu i nosila je naziv „Gradska džamija“, a ovaj džemat stariji je 32 godine od gradskog džemata Velika Kladuša. Stara džamija, koja je na sadašnjoj lokaciji izgrađena prije 138 godina, nije više mogla da posluži naraslom broju džematlija, a i vremenski je bila dotrajala. Zato su džematlije 2002. godine otpočele, a 2007. završile gradnju nove džamije, par stotina metara dalje. Pored nove džamije, gotovo u njenom dvorištu, vrijedne džematlije Zagrada dovršile su i novu džematsku kuću čime su zaokružili finalizaciju svih potrebnih sadržaja koje treba imati jedna džamija i džemat. Nova džamija otvorena je u augustu 2007. godine, a džematlije je koštala oko 800 hiljada KM. Džemat inače broji oko 440 džematlija, a kapacitet džamije je za oko 500 vjernika. Dodatna vrijednost ove džamije je njena izvanredna lokacija, te ogromno dvorište od pet hiljada kvadratnih metara. Minaret nove džamije ima tri šerefe i visok je 46 metara. Džamija ima centralno grijanje, ventilaciju i klimu, učionica je opremljena bolje nego ijedan razred bilo koje škole. Ovi uslovi osjete se i na rezultatima rada sa mladima. Dolaskom Turaka na ove prostore napravljena je stara džamija, ne na sadašnjoj lokaciji već na Starom gradu. U pravom smislu riječi džemat je formiran 1879. godine kada je i završena gradnja džamije. Tada se džemat zvao grad kao što i danas stoji u mnogim zapisima. Tridesetak godina kasnije formiran je gradski džemat Grad koji i danas postoji pod tim nazivom, a tada je i sagrađena današnja džamija u gradu.
Kada su Turci došli na ove prostore na Starom gradu su izvršili određene dogradnje, to je zid koji danas opasuje kulu i na prednjem kraju, ispred su izgradili ovu džamiju koja je trajala sve do dolaska Austrougarske 1878. godine. Već slijedeće 1879. godine Austrougarska tadašnja vlast je srušila džamiju, ali je dozvolila mještanima da grade sebi drugu koji su je onda na sadašnjem mjestu zatemeljili i danas je tu a služila je svojoj svrsi sve do 2007. kada je otvorena nova džamija. Mještani-džematlije održavju staru džamiju, unutra je obnovljena, a zamijenjen je i crijep te nova vanjska fasada. Svoju staru džamiju džematlije ne daju nikom da dira niti će dozvoliti ikad da se eventualno sruši. Zbog svojih aktivnosti a posebno na očuvanju stare džamije, koja budućim naraštajima treba da svjedoči o stoljetnom kontinuitetu vjerskog života na ovim prostorima. Gotovo iste džamije kakva je ova u Zagradu izgrađene su tada u naseljima Polje-Žalići, Barake-Grahovo i Šabići-Šumatac i sve su sačuvane od rušenja svjedočeći stoljetna postojanja.
Objavljeno u „Službenom glasniku BiH”, broj 92/11.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 6. do 9. septembra 2011. godine, donijela je O D L U K U: Graditeljska cjelina – Džamija Zagrad sa haremom u Velikoj Kladuši proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik). Nacionalni spomenik čine objekat džamije i džamijski harem sa nišanima… Esad ŠABANAGIĆ
