Periodizacija povijesti Cazinske krajine još nije problematizirana na adekvatan način sa ciljem postizanja većinskog koncenzusa. Doduše, imali smo prilike pročitati nagovještaje, kao npr. Mujino vrijeme, Huskino vrijeme, Fikretovo vrijeme, (vidi: Kraini u amanet, Karlovac 1992.). U knjizi „Jugoslovenski istorijski časopis”, Ljubljana-Zagreb-Beograd, MCMXXXV, Godina I možemo pročitati opširne diskusije i rasprave o periodizaciji povijesti! Na globalnom planu egzistira šarolikost. Jedni novo vrijeme – novi vijek računaju od otkrića Amerike (1492), drugi od Francuske revolucije (1789-1795), treći od… Kladuški prof. dr. Nedžad Bašić promoviše „Novi svijet u pokretu”! Nije još sasvim prepoznatljivo o čemu se suštinski radi?

Alvin Toffler (1928-2016) savremeni američki intelektualac, (pisac, futurolog, biznismen, digitalni komunikator,…) poznat, između ostalog, po analizama mehanizama društvenih promjena u savremenim društvima na bazi znanja i tehnologija te predviđanja mogućih smjerova društvenog razvoja u svojoj knjizi „Treći talas” svodi cijelu povijest na tri doba: usmeno, doba pisma i knjige i slikovno doba-svijet kao slike.

Poznati bosanskohercegovački  profesor povijesti Mustafa Imamović (1941-2017) u svojoj knjizi „Historija Bošnjaka”, Sarajevo 1998. sugeriše „računanje” novog doba od dolaska Austrougarske monarhije (1878) napominjući mogućnost da nije nužno da novo doba „nastaje” istovremeno u svim regijama na širim geografskim prostorima.

Autor Teftera zagovara periodizaciju povijesti Cazinske krajine u korespodenciji sa značajnim civilizacijskim ostvarenjima na ovim prostorima. Shodno takvom načelu početak krajiškog novog doba mogao bi se računati od početka modernog školstva (1880. Osnovna škola Vrnograč), a završetak 80-tak godina kasnije (1960) kada je elektrifikacija (dovršetak gradnje hidrocentrale Kostela 1954) većine domaćinstava bila dostupna.

„Tranziciju” krajiškog društva od osmanskog na austrougarsko doba na prihvatljiv, vjerodostojan,… način opisao je krajiški romanopisac Ramiz Duraković (1948) u svom kultnom romanu „Zemlja krajiška”, Cazin 2021.

Na blizu 600 stranica Ramiz je veoma slikovito opisao situaciju, zabrinutost,… Krajišnika dolaskom Monarhije. Priloženi pasus sa 430 str. samo je mali djelić krajiških tegoba.

Bez obzira što smo se žestoko opirali dolasku, okupaciji Austrougraske monarhije (zadnji smo kapitulirali, 20. oktobra 1878.) ne bi se moglo tvrditi da je bilo „revanšizma”, kao npr. poslije Cazinske bune 1950. Dosadašnja bibliografija o zaostavštini austrougarske vladavine na prostoru Cazinske krajine je „šupljlikava”, nedovoljno identificirana, vrednovana,…

Trajni tragovi, vrijednosti,… austrougarske vlasti (1878-1918) na području današnje općine Velika Kladuša, najkraće sublimirano su: prvi službeni popis 1879., začeci modernog školstva, katastar-gruntovnica (1888), pijaca-gradski park, začeci moderne urbanizacije (trasiranje i izgradnja cesta), Gradska džamija (1901), pravoslavna crkva (1913), čitaonice sa knjigama,… Najmarkantnija ličnost u vaktu monarhije bio je hadži Hasan ef. Rizvić (1876-1938) koji se posebno isticao na reformi mektebske poduke, izgradnji džamija i škola,…

Priloženi snimak izradio je po sopstvenoj tvrdnji Hašim Grahović kao „asistent”poznatog kladuškog geometra Ferida Alibegića na osnovu stanja iz 1888. godine. Snimak obuhvata sadašnju „gradsku jezgru” sa bližom okolinom, npr. Stari grad, parcela 1253 u vlasništvu Erar-državno vlasništvo. Na snimku se raspoznaje 12 kuća dok Drago Hrovat u svojoj skripti spominje 16 kuća.

Uz dodatne uvide u Matičmu knjigu i Gruntovnicu moguće je identifikovati vlasnike tih 12 ili 16 kuća sa brojem familija.

Da bi se ovaj vremenski period dodatno rastumačio, rasvijetlio,… u toku su konzultativni razgovori-prepiske između zainteresovanih Kladuščana ma gdje bili i šta radili oko formulisanja izdavačkog projekta radnog naslova „Nastanak i razvoje urbarne kladuške čaršije“ od desetine kuća do prepoznatljive varoši! Svi zainteresovani mogu preko Redakcije Reprezent.ba dati svoj doprinos formulisanju, izradi,… ovog projekta onako kako smatraju da je najsvrsihodnije u bilo kojem prihvatljivom statusu. Projekat je posebno važan, između ostalog, šta nastaje u doba pražnjenja i nestajanja krajiških sela na području na kojem prije i tokom Osmanskog doba ni jedno naselje velikokladuškog kraja nije imalo status sela (vidi knjigu „Džamije USK-a“, Bihać 2009. str. 19/20).

Geografsko (nove ceste, mostovi, džamije, škole, zgrade, kuće,…) demografske (broj i struktura stanovništva,…) promjene tokom 40-tak godina Monarhije su veoma izazovne teme o kojima ima još dosta da se istražuje, piše,… Prema prvom popisu moderne statistike 1879. Kladuša Velika sa obližnjim i susjednim naseljima imala je 851 kuću i 7.218 stanovnika (Kladuša 277/1.733, Mala Kladuša 303/1.910, Podzvizd 221/1.274, Šiljkovača 50/301).

On The End: Uvažena gospođa Edina Abdić Pleho u funkciji predsjednice Odbora za veselje i zabave propustila je brojni auditurijum u subotu, 03.08.2024. u kasnim satima na Trgu mladih u gradskoj jezgri upoznati da je Velika Kladuša prošlu godinu „sklizala“ za pet mjesta. Po nivou razvijenosti na rang ljestvici od 79 općina FBiH 2022. bili smo na 61. mjestu, a 2023. na 66. Detaljnije vidi tabelu:

Tabela pokazuje rezultat rada nas sviju Kladuščana ma gdje bili i šta radili koji drže do sebe, svog zavičaja, roda i poroda! Meny Things Went Wrong!

Budimo bolji ljudi, čuvajmo jedni druge!

Velika Čaršija, 14.08.2024. ramoh45.07@hotmail.com