Ovo je uvodni pasus rukopisa Drage Hrovata (1922-2012) neobjavljene skripte (pre)ambicioznog naslova „Historija Velike Kladuše“, Doba Kraljevine Jugoslavije, datiranog februar 1980.
Kraljevina Jugoslavija trajala je oko 12 godina (1929-1941.) a nastala je suspendiranjem političkih stranaka i uvođenjem Šestojanuarske diktature 1929. od strane kralja Aleksandra I Karađorđevića (1888-1934) na istoj površini od 247.542 km2, kao rezultat kulminacije sukoba centralističke i federalne koncepcije uređenja države. Na temelju Zakona o nazivu i podjeli Kraljevine na upravna područja od 03. X kralj Aleksandar je Kraljevinu SHS preimenovao u Kraljevinu Jugoslaviju i podijelio na devet banovina. Šestojanuarska diktatura je ukinuta objavom oktroiranog ustava 03. IX 1931. Tiražne svjetske publikacije (npr. World Alamanac,…) period 1930-39. bilježe kao razdoblje porasta totalitarizma/Rise of Totalitarians sa početnim događajem Great Depression/Velika kriza praćena velikom inflacijom, nezaposlenošću (kao npr. u USA oko 5,6 mil., u Njemačkoj oko 2,7 mil…). Jedan od rezultata ove krize je i dolazak na vlast Adolfa Hitlera u Njemačkoj na izborima 1933.
„Odjeci Velike ekonomske krize u Kraljevini Jugoslaviji“ naučno je obradio Patrik Josip Marić 2019. u okviru zagrebačkog sveučilišta. Završna rečenice glasi: „Upravo je gospodarska kriza dala tadašnjoj vlasti snažniji zamah u etatizaciji gospodarskog života što je vidljivo iz brojnih poteza u vrijeme krize, od praktičnog preuzimanja privatnog bankarstva i podređivanja državnom do državnog monopola u gotovo svim gospodarskim granama“.
Pasusi iz knjige Envera Ljubojevića (1950): „Historijski i kurtološki identitet Cazina i Cazinske krajine d 1918.“. (Cazin, 2018.)
Na području Cazinske krajine od Osmanskog doba (Timarski sistem) pa do današnjih dana agrarno pitanje-uređenje za sve političke stranke predstavlja veliki izazov. Timar (njegovanje, čišćenje, hranjenje,… konja) kao feudalni posjed (timari, zijameti,…) suštinski je to da država-sultan daje spahiji zemlju i ovlaštenje da od seljaka prikuplja utvrđeni iznos državnih prihoda.
Ovo je panorama Velike Kladuše iz 1930-tih koja se može pronaći u više publikacija sa različitim godinama nastanka, ali sve se vrte oko 1930-tih. Prema Draginom rukopisu opisa Austrougraskog doba na kladuškom tlu može se zaključiti da je u periodu od 40-tak godina (1890-1930) Velika Kladuša poprimila strukturu „urbanog naselja“ (od razbacanih međusobno udaljenih malobrojnih kuća formira se varošica).
Evo kako Drago opisuje to doba:
Nominalno Gruntovnica u Velikoj Kladuši postoji od 1888. godine, ali su knjige i ostalo i dalje bile u središtu Sreza Cazin. Pa i danas poneki građani kod prometa sa zemljišnim nekretninama moraju u Cazin po „muhor“!
Od znamenitijih Kladuščana rođenih u prvim godinama Kraljevine Jugoslavije, za sada, po nekoliko rečenica samo o dvojici.
Slika je iz 1974. godine kada je sa pozicije generalnog direktora Saniteksa na proljetnim martovskim izborima 1974. izabran za predsjednika Skupštine opštine Velika Kladuša na mandat od četiri godine sa početkom 01.05.1974. godine. Muhamed Talakić (1930-1999). je veoma zaslužno i cijenjeno ime u kladuškoj recentnoj povijesti sa brojnim tragovima. Od partizanskog kursa 1944. u naselju Grahovo-Barake, školovanja, službovanja na više značajnih funkcija do „sukoba u kladuškoj ljevici“ 1986. kada je kao „žrtva klanovskih obračuna“ forsirano umirovljen. U njegovoj inspirativnoj biografiji ima period 1976/77. kada je pod „firmom“ kadrovskog jačanja Složene organizacije SBS Sarajevo sa funkcije predsjednika Skupštine opštine postavljen za zamjenika pedsjednika Poslovodnog odbora sa ambicijom da klimava kompanija Bosnalijek Sarajevo disperzijom svojih razvojnih programa ubrza razvoj nedovoljno razvijene Velike Kladuše. Proteklo vrijeme sugeriše da su motivi „prekomandovanja“ bili sasvim drugi. Možda nešto od toga ima u njegovoj papirnatoj zaostavštini?
Husein Huse Muhamedagić (1931-1982) je časno i čestito ime kladuške recentne povijesti. Potječe iz težačke familije iz naselja Šumatac. Školovanje je započeo u Todorovu i nastavio u drugim gradovima po završetku Drugog svjetskog rata. U svom radnom dobu obavljao je više značajnih poslova u Kladuši i šire.. Na općim izborima 1969. izabran je za poslanika Prosvjetno kulturnog vijeća Skupštine SR BiH. U turbolentno vrijeme u bivšoj Državi (Hrvatsko proljeće 1970/73) obavlja poslove sekretara Općinskog komiteta Saveza komunista Velika Kladuša.
Bio je zaljubljenik u sport općenito, a posebno u šah. Nisu mu bile važne šahovske kategorije koliko uživanje u šahovskim partijama.
Obojica navedenih kladuških velikana imaju svoje ulice u Velikoj Kladuši kao trajno obilježje svog imena. Aferim svima koji su pridonijeli da se ova dva narodna učitelja otrgnu od zaborava!
Slijedi nastavak: Društvene (ne)prilike na kladuškom tlu za vrijeme Kraljevine (1930-41).
Budimo bolji ljudi, Čuvajmo jedni druge!
Velika Kladuša, 09.07.2024. ramoh45.07@hotmail.com