Na području Sreza Velika Kladuša, 1950-tih organizovane su četiri patuljaste zemljoradničke zadruge (Velika Kladuša – Maljevac, Mala Kladuša, Todorovo i Vrnograč).

Sa pozicije referenta za poljoprivredu i šumarstvo iz Narodnog odbora opštine Velika Kladuša polovinom 1963. Fikret Abdić (1939) sa zvanjem poljoprivrednog tehničara (Srednju poljoprivrednu školu pohađao i završio u Banja Luka – Derventa) raspoređuje se u Zemljoradničku zadrugu Velika Kladuša na poziciju „pomoćnika“ direktora Arifa Suljića koji je više na bolovanju, pred penzionisanje, nego na radnom mjestu. U to vrijeme Zadruga zapošljava 26 radnika i  „proizvodi“ toliko miliona gubitka na godišnje nivou. Suljić odlazi u mirovinu, a Abdić početkom 1964. sa velikim optimizmom preuzima poziciju direktora Zadruge.

Upoznavanje sa Pozdercima i prvi strateški podvizi

Socijalistički planski sistem malaksava, 1964. godine suspenduje se Petogodišnji plan 1961/65, uvodi se Privredna reforma 1964/65  kojom se, između ostalog, napušta klasični centralno planski socijalistički sistem i najavljuje zaokret prema tržišnoj ekonomiji. Koncem decembra 1964. održava se 8. kongres SKJ sa snažnom podrškom mjerama privredne reforme. Polovinom 1965. devalvacija valute (za 1 USD umjesto 750 treba 1.250 din.). Špijunsko udbaški sistem jenjava, raja malo slobodnije diše! Prema statističkim pokazateljima u ovo vrijeme (1965/66/ Velika Kladuša je dosegla „opći nivo razvijenosti“ oko polovine prosjeka SR BiH. Osnovni izazovi bili su: smanjene stope nepismenosti na jednu trećinu do popisa 1971., dovršetak elektrifikacije, uvođenje agrotehničkih mjera u poljoprivredi (vještačka đubriva, vještačko osjemenivanje krava, izmjena pasminskog sastava stoke – umjesto buša uvode se simentalke), poboljšanje snabdijevanja vodom, ubrzanje industrijalizacije, komunalna infrastruktura,…). Među Krajišnicima kruže različite verzije priče oko upoznavanja Fikreta Adbića sa braćom Hakijom i Hamdijom Pozderac. Jedna od tih verzija opisana je u knjizi „Balkan Bluz-bosanska hronika 1975.-1995“. (str.25/26).

Verzija po kojoj je Abdić „bahnuo“ u kabinet Hakije Pozderca na funkciji saveznog ministra poljoprivrede,… u Beogradu je „klimava“! Abdić potječe iz srednje imućne familije jednog od najsiromašnijih sela (Donja Vidovska).

Odrastao je u oskudnom ambijentu, a tokom pješačenja 80-tak minuta u jednom pravcu kroz više sela i naselja kada je pohađano nižu gimnaziju u Velikoj Kladuši nagledao se siromaštva, bijede, oskudica,… Sa kakvim  snovima i vizijama je 1965-tih „mobilizirao“ Hakiju nije pouzdano još opisano. Ono što se zna jeste  da je Hakija Pozderac (1919.-1994.) obnašao više visokih funkcija u BiH, a 1963/67 bio je savezni ministar za poljoprivredu u mandatu Petra Stambolića (1912.-2007.). U Krajini su o Hakiji kružile razne i svakojake priče radi njegove tajnovite involviranosti oko Caznske bune 1950. Sa pozicije saveznog ministra za poljoprivredu Hakija je sa simpatijama „otvorio oči“ Fikretu Abdiću oko stanja, razvoja, problema,… agrara Jugoslavije. Tokom posjeta i razgovora sa vodećim rukovodiocima tadašnjih vodećih poljoprivredno prehrambenih kombinata (Belje,…) Federacije, intenzivnim razgovorima sa Hakijom, pripadnicima kladuških elita tog vakta, Abdić inicira koncem 1967. održavanje impozantnog skupa u sali Doma kulture (kapacitet oko 200 sjedećih mjesta) Velike Kladuše avangardnog naziva Opšti Sabor Velike Kladuše na temu društveno ekonomskog razvoja fokusiranog na razvoj poljoprivrede. Zaključci Sabora bili su politička „platforma“ za sve „subjektivne snage“ i meteorsku karijeru Fikreta Abdića.

U Velikoj Kladuši je već duže vremena uspješno poslovalo opće trgovačko preduzeće „Trgokrajina“ sa blizu 60-tak zaposelnih radnika.

Od vrednije imovine „Trgokrajina“ je izgradila tri omanja međusobno povezana montažna objekta (oko 150 m2 površine) za potrebe skladištenja, neposredno uz Tvornicu Saniteks. Shodno zaključcima Sabora „subjektivne snage“ su inicirale integraciju „Trgokrajine“ sa zemljoradničkim zadrugama. Referendum je dva puta održavan dok se nisu „slomili“ otpori, a novonastalo preduzeće polovinom 1969. dobilo ime „Agromerkantilija“. Iste godine Mehmed Šabić sa pozicije sekretara OK SK napušta Veliku Kladušu (odlazi u Bihać, zapošljava se u Službi društvenog knjigovodstva), a dužnost sekretara volonterski preuzima Fikret Abdić do početka 1971. godine. Kadrovske postave-funkcije u Velikoj Kladuši su djelimično „dešifrovane“ i smještene u knjigu  „Velika Kladuša na razmeđu 20. i 21. stoljeća“.

Fascinantni počeci i novo poglavlje u razvoju

„Agromerkantilija“, kadrovski ojačana i osvježena, užurbano tokom 1969/71 priprema i uspješno realizuje dva investiciona projekta: Robnu kuću u centru Čaršije (cca 1.400 m2) i prvu farmu konzumnih jaja (cca 6.000 m2 kapaciteta cca 25 miliona komada konzumnih jaja/godišnje) u prigradskom naselju Drmaljevo, udaljena od centra cca 4 kilometra. Ukupna vrijednost ulaganja 15 mil. novih din (15.000.000/1.250 = 1,2 mil USD) i novo zapošljavanje 40 radnika. Hakija Pozderac koncem 1967. završava mandat ministra te u skladu sa tadašnjom praksom postaje član Savjeta Federacije. Dobra pozicija, poznanstva, veze, višak slobodnog vremena,… Hakija bodri i podržava Abdića. Početna osnovna djelatnost (pijačni otkup – prodaja mesa u živom – stoke, kestenovih i orahovih klada,…) se znatno proširuje (prodaja konzumnih jaja, veći asortiman trgovačkih roba sa raznim transakcijama-trampama,…). Ukupan prihod 1964. u iznosu od 5 mil. din  (0,66 mil. USD) koncem 1971. doseže iznos od 61 mil. din  (4,88 mil USD), a broj zaposlenih sa 26 povećava se na 430. Uporedo sa realizacijom prvih investicionih ulaganja (robna kuća, peradarnik) Fikret i Hakija koristeći trendove otvaranja prema „tržišnoj ekonomiji“ organizuju prva sitna pakovanja (šećera, soli, bibera,…) i pripremaju pržionicu kafe u dijelu  skladišta od bivše „Trgokrajine“. Hakija se sve češće fizički pojavljuje u Velikoj Kladuši, a Hamdija samo spominje. Prvog upravnika pogona Pakovanja Abdić imenuje Šerifa Delića (1947) jednog od najodanijih i najpovjerljivijih svojih saradnika sve do 2013., kada Šero teško oboljeva (gubi vid). Nabavke kontigentiranih roba (šećera, kafe,…) za koje su bili potrebni „papiri“ saveznih organa bile su teško izvodljive bez Hakije! Operativni dio poslova kod Saveznih organa obavljao je Lazo Vukota (rođen u Bos. Novom), a povremeno se uključivao i Kladuščanin Neboljša Trkulja (1921.-2006.), penzionisano vojno lice sa direktorskim stažom u više vojnih fabrika.

Treći poslijeratni popis (1971) Velika Kladuša bilježi facinantne rezultate, ohrabrujuće socioekonomske pokazatelje. Neposredna postratna zaposlenost od 629  (1948.) od čega u privredi 575 radnika porasla je na 1.278 zaposlenih u privredi općine.  Ukupan broj stanovnika sreza Velike Kladuše iz 1948. od 21.861 (75,3% muslimani) 61,3% starijih od devet godina bilo je analfabetski nepismeno, porastao je 1971. na 30.079, a broj nepismenih smanjen je ispod jedne trećine.

Ohrabreni razvojnim rezultatima prvih investicionih ulaganja, općih pogodnosti i ambijenta, a sa ciljem boljeg pozicioniranja na tržištu „Argomerkanitilija“ početkom 1972. nastavlja poslovanje pod imenom „Agrokomerc“!

Ovo je slika nepoznatog vlasnika, a prikazuje skup u strogom centru Čaršije prilikom nekog događaja/eventa prije 1970-te. Ako netko šta više zna o ovoj slici neka se javi Redakciji.

Početkom januara  1971. kladuško preduzeće „Bosnabarit“ sa 101 zaposelnih i direktorom Miodragom Gagićem u najboljim namjerama i velikim očekivanjem pristupio je sarajevskom preduzeću „Feroelektro“. Kako nije bilo volje za ostvarivanje dogovorenih ciljeva (otvaranje puta u svijet, sigurnije tržište i plasman,…) saradnja je prekinuta. Shodno kladuškim koncepcijama početkom januara 1972. došlo je do integracije Zanatsko građevinskog preduzeća „Petrova Gora“ koje zapošljavalo oko 500 radnika sa Bosnabaritom i formirali Građevinsko rudarsko preduzeće „Grupex“. Za direktora je imenovan Mirko Šević.

Budimo bolji ljudi, čuvajmo jedni druge!

Velika Kladuša, 11.06.2022.  ramoh45.07@hotmail.com