U posljednjih pola stoljeća na kladuškom tlu u skladu sa regulativom različitih nivoa vlasti mjenjane su nadležnosti, ovlaštenja, nazivi „prvog građanina“ Narodnog odbora opštine, komune, općine, grada, lokalne zajednice! Još uvijek dobar dio (ne)laičke javnosti percipira „načelnika“ grada, općine kao alfu i omegu svega i svačega zanemarujući da se radi o „izvršnom organu“, nekada Skupštine opštine, grada, odnosno načelniku koji „iznad sebe“ ima općinsko ili gradsko vijeće kao najviši zakonodavni organ lokalne samouprave. Friško publikovana knjiga „Velika Kladuša na razmeđu 20. i 21. stoljeća“ ima poglavlje V Kladuški idoli, junaci, legende,… (str. 218) i  Kladuščani koji su obilježili decenije (str. 374) sa nepotpunim imenima i prezimenima tako da zainteresovani tamo mogu pronaći imena i vremena predsjednika Narodnog odbora, Skupštine opštine, načelnike. predsjedavajuće Općinskog vijeća,…

Bez obzira na kontekst vremena i prostora (shvaćenog u adiministratsivno birokratskom smislu) za svakog tko je obnašao tu funkciju vrijedi „konstanta“: mogao-trebao je biti ljudina-vizionar, pokretač avangardnih duštvenih promjena, kreator ambijenta, stožer zbližavanja Kladuščana, promotor prepoznatljivog kladuškog sistema vrijednosti, borac za pravdu i univerzalne vrijednosti, idol i uzor dolazećim generacijama,… Od njih 20-tak u posljednji 60-tak godina svaki je ima(o) svoje mjesto, ulogu,… u kvantitativno (socioekonomski pokazatelji,…) kvalitetnom (kultura, obrazovanje, ljudska prava, kvalitet življenja,…) pogledu! U oba društveno politička sistema (do 1990-tih i poslije) funkcija „prvog građanina“ ima(la) je jednu od ključnih faktora društvenog razvoja, drugu po rangu i ovlaštenjima!

Navedena knjiga, uključivo i literaturu, prezentira solidne dokumentarno faktografske podloge na osnovu kojih se može pouzdano sagledati kvantitativno kvalitativni aspekt svake decenije, svakog mandata, svakog razdoblja društvenog razvoja Velike Kladuše zadnjih sedam decenija! Skeniranjem perioda 1970.-1990. jednostavno se mogu identifikovati „prelomne tačke“ društvenog razvoja, odnosno mandata. Tako npr. period 1979/80 trajno je obilježen činjenicom da je Velika Kladuša promjenila društveno ekonomski status, tj. iz skupine izrazito nerazvijenih opština svrstana u skupinu nedovoljno razvijenih jer je u društvenom razvoju „nadmašila“ 50% beha prosjeka. Za ovo dostignuće neizmjernu ulogu i značaj imali su: Stevo Komadina (1927.-1999), predsjednik Skupštine opštine do aprila 1974., Muhamed Talakić (1930.-1999), predsjednik Skupštine opštine april 1974-1976. i Husein Murtić (1943), predsjednik Skupštine opštine do 1980. Sva tri predsjednika su dobitnici Februarske nagrade za svoj ukupan angažman do 1980-tih. Malo zbog institucionalnih „nagovještaja“, a više zbog „lokalnih manipulativnih potreba“ u periodu 1980.-1990. funkciju predsjednika Skupštine opštine u jednogodišnjem mandatu (neki po dva puta) obavljali su: Husein Murtić, Alaga Miljković, Žarko Petrović, Ibrahim Ikanović, Slobodan Miljković, Enver Murgić, Asim Žalić, Enes Demirović (kratko vrijeme kao v. d.) tokom 1990-te. Od brojnih dostignuća u navedenom razdoblju trajne tragove imamo: sedam novih škola, okončana istraživanja dubinskih izvora pitke vode, zadnji referendum o samodoprinosu – zajmu, prvi Prostorni plan 1986.-2005., brojne proizvodne objekte, brojne modernizacije, nove tehnologije, nove vjerske objekte, nove stambene zgrade, raznovrsnu infrastrukturu (vodovode, nisko naponske vodove, putne komunikacije, regulacije vodotoka, mostove,…).

Kao bitna „prelomna tačka“ kladuške recentne povijesti u periodu 1980/90. jeste 1984. godina odnosno 1985/86. (sudar unutar kladuške „ljevice“) kada je kladuško društvo ozbiljno posrnulo i krenulo u sunovrat! U ovo vrijeme predsjednik Skupštine opštine Velike Kladuše bili su Ibrahim Ikanović (1940) april 1984. do aprila 1986. (dva mandata) i Slobodan Miljković (1936) od aprila 1986.

Zaostavština jednopartijskog sistema na kladuškom tlu je respektabilna iako nije formalno „verifikovana“ od nasljednika niti su „isporučioci“ zaostavštine, u konkretnom primjeru Enes Demirović pokazao konkretne pokušaje na tom planu. Jednostavno: primopredaje nije bilo! Najvažnija veličanstvena dostignuća, pa ako hoćete i besmrtna obilježja su svakako: svođenje analfabetske nepismenosti ispod dvocifrenog procenta, kontrola zaraznih boleština, elektrifikacija, sigurni izvori pitke vode iz dubinskih izvora, bitno poboljšana kvaliteta stanovanja, solidan standard življenja sa oko 1.100 USD/per capita,… Ako bi sve navedeno i još više pokušali osmotriti sa stanovišta demografije – stanovništva kao najrealnijeg pokazatelja uspješnosti „načelnika“ čija je osnovna dužnost osiguranje kvalitetne životne sredine iz koje ljudi neće „bježati“ u usporedbi sa susjednim Cazinom koristeći podatke iz istog izvora (statistika SRBiH) 1971/91. onda situacija izgleda ovako: odnos broja stanovnika Velike Kladuše i Cazina 1971. bio je 0,79 (36.079/45.468), 1981. godine 0,79 i 1991. godine 0,83 (52.921/65.406). Navedeni pokazatelji, između ostalog, ukazuju koliko je Velika Kladuša u periodu 1981/91 bila atraktivnija za življenje, podizanje familija,… Primjera radi, odnos istih pokazatelja za 2020. godinu je 0,61 (40.099/65.500)!

Moguća pitanja, parametri, kriteriji,… „profila“ kladuških „načelnika“ 

Od ukupno 20-tak imena „načelnika“ Velike Kladuše obuhvaćenih u ovom i narednom broju Teftera, čini mi se pogodnim da prije osvrta na ove poslije 1990-tih pokušam temu učiniti približnijom, atraktivnijom, golicavijom,… pomoći pitanja na koje zainteresirani mogu sami dokučiti odgovore na osnovu sopstvenih doživljaja, sjećanja i-ili uz pomoć dostpune bibliografije. Kao potencijalna pitanja mogla bi biti: tko je bio najutjecajniji i najcjenjeniji, tko je bio načelnik sa vizijom i karakterom, tko je bio sa najvećim a tko sa najmanjim brojem glasova, tko je najviše doprinio ukupnoj izgradnji kladuškog društva, tko je imao najviše vremena i komoditeta za „renesansu“ Velike Kladuše, u čijim mandatima je „cvjetala“ bespravna gradnja, tko se proslavio sa povredama ljudskih prava, tko je bio najracionalniji oko raspolaganja budžetskim sredstvima, tko je imao negativne revizorske izvještaje, tko ima više godina u zatvoru nego u školskim klupama, tko je doprinio prepoznatljivom urbanističkom „procvatu“ Velike Kladuše, tko je najpoznatiji po korupciji, klijentalizmu, nepotizmu,…, tko se proslavio u generiranju nepravdi i nejednakosti, tko potiče nelojalnu konkurenciju, tko najviše preferira direktne nabavke, tko je doprinosio nepovoljnom medijskom imidžu Velike Kladuše, tko je najviše trošio na raprezentaciju, putovanja, tko je negativno utjecao na kreaciju povoljnog ambijenta, u čijem mandatu je zabilježena najbrojnija depopulacija Velike Kladuše, tko je najviše donirao medijska opjevavanja, kako su izgledali socioekonomski pokazatelji tokom pojedinih mandata, kako se formirao budžet, kako se tko pridržavao strateških dokumenata Općine, kako se uspijevalo privući dodatnih sredstava,…

Sve (ne)obuhvaćeno treba posmatrati u kontekstu osobne afirmacije i implementacije trajnih vrijednosti Kladuščana (gostoprimljivost, socijana osjetljivnost, pravednost, jednakost, dobročinstva,…). Tko od 20-tak Kladuščana koji su obavljali funkciju „prvog građanina“ može biti i zašto preporučan za uzor mladim Kladuščanima?

Ovaj prilog je prilično komplicirano razumjeti u situaciji egzistencijalne ugroženosti od nevidljvog korona virusa i svakodnevne oskudnosti velikog broja Kladuščana u socioekonomskom, obrazovnom, zdravstvenom, sportskom,… aspektu. Većina nas proživljava opasnosti od zaraze, isčekivanja obezbjeđenja efikasne vakcine koje očekujemo kao „ozebli sunce“!

Čuvajmo sebe i druge, budimo bolji ljudi, radimo za sebe i zavičaj!

Velika Kladuša, 23.03.2021. ramoh45.07@hotmail.com