Geografski prostor današnje Velike Kladuše (45 stupnjeva i 16 min. N., te 15 stupnjeva i 48 min. E) površine oko 33 hiljade hektara ili nešto više od 331 km2 površine premrežene sa 25 vodotoka i 20-tak brda preko 250m nadmorske visine, kao kompaktno područje Cazinske krajine oduvijek je terminološki pobuđivao dvojbe koje su novijim radovima donekle otklonili Smail Kličić, Remiza Smajić,… S geopolitičkog, geoprometnog i kulturno-historijskog aspekta u cjelini promatrano prostor današnje Cazinske krajine uvijek je imao krajiški karakter. Vojne odbrambene linije koje su doticale i ili djelomično presijecale ovaj prostor od Osmanskog doba, formiranjem Vojnih krajina, podizanjem vojnih utvrđenja, svojatanja ovog područja između susjeda, demografska struktura stanovništva, migracije,… stalni su razlozi da ovaj prostor „drže na oku“ vodeće obavještajne službe iz beogradske i zagrebačke metropole uz pomoć domaćih „obavještajaca“, preciznije špijuna-doušnika. Nijedan vladajući sistem nije zaboravio ovo područje kada je u pitanju obavještajna „pokrivenost“, popunjavanja vojnih jedinica, prikupljanje poreza, pridobivanje glasova, a poslije 1980-tih i za ozbiljnije namjere. U recenziji jedne knjige 2003. najproduktivniji kladuški književnik i publicista Anđelko Anušić (rođen 1953. u Gradini) napisao je:… „Svojom knjigom Marko Vranješević podigao je dostojan spomenik kakav dolikuje ovom skrajnutom regionu zanimljive antropologije, oskudne geografije, a surove istorije hrabrih i plemenitih ljudi“. Tokom 1984. godine u Veliku Kladušu se planski šalje veoma obrazovana i školovana osoba sa špijunskim zadacima. Slobodan Lazarević-Bobo (1947) zapošljava se kao prof. Engleskog jezika u kladuškoj gimnaziji i ino-korespodent u „Agrokomercu“. Još su mentalno pri pameti brojni Kladuščani koji se mogu sjetiti popularnog Bobe, a nešto u manjem broju ima onih koji pamte njegovu simpatičnu suprugu. Zna se adresa na kojoj su stanovali pa bi bilo zgodno da vlasnik kaže svoje utiske iz tog vakta?
Pripreme za sudar kladuških „hadžija“
Koncem 1970-tih Velika Kladuša ostvarila je fantastične rezultate, vjekovni san većine Kladuščana-bijeg iz skupine izrazito nerazvijenih općina (31.12.1979). Prebacili smo beha prosjek (50%) po četiri pokazatelja i time, bar statistički, upisali se u skupinu nedovoljno razvijenih područja SRBiH. Ne treba posebno napominjati da je isto postignuto velikom motiviranošću i samoodricanjem više od desetak hiljada radno aktivnog stanovništva. Radilo se danonoćno za male plaće u sistemu plansko-tržišne orjentacije po monopolu jedine Partije (Savez komunista) u kojoj su pojedinci „stršili“. Jedni kidisavali na opjevavanjima svega i svačega što je Partija zapovjedala, ali gledali i svog posla. Dostignuti nivo društveno-ekonomskog razvoja Velike Kladuše koncem 1970-tih je još uvjerljiviji ako se uzme u obzir da se to postiglo u periodu „četvrtog vala inflacije“ (1976/81) kada su prosječne godišnje stope rasta inflacije bile dvoznamenkaste (rast cijena industrijskih proizvoda 17,4%, rast cijena na malo 21,8%, rast troškova života 21.7%).
Osnovni „okvir“ djelovanja svih subjekata 1980/85 odvijao se u ambijentu: smrt Josipa Broza Tita (04. maj 1980.), pripreme srednjoročnih planova razvoja 1981/85, Antiinflacionog programa (1981/82), XII kongresa SKJ (jun 1982.), Program dugoročne ekonomske stabilizacije (Krajgerova komisija 1982.,…), priprema Zimske olimpijade u Sarajevo (ZOI ’84),…
Strateški investicioni programi Velike Kladuše 1981/85 bili su: Program rekonstrukcije i modernizacija kemijske djelatnosti, Program proizvodnje i prerade netkanog tekstila (nonwowen texile), Turistički kompleks Stari grad sa bazenom u Maloj Kladuši, Institut sa tvornicom lijekova (Acopharm,…), Tvornica krovnog crijepa, Servis u Trnovima (praonica rublja,…), „Računski centar“ (sadašnja zgrada KIB i „Duplex“,…), Putni pravac Barake-Šturlić,… Promjena statusa Velike Kladuše u skupinu nedovoljno razvijenih općina, značila je, između ostalog, i strožije kriterije u strukturi investicionih sredstava (smanjenje Fonda Federacija sa 40% na ispod 30%, garancije za inokredite,…). U naravi to je, između ostalog, podrazumijevalo da nema više „gledanja kroz prste“ od strane kreditnih odbora banaka,… kada su u pitanju investicije na području Velike Kladuše. Stalno pogoršanje općih uvjeta privređivanja najviše se reflektiralo kao nelikvidnost, a time i financijska disciplina koju je bilo sve teže efikasno kontrolisati od strane Službe društvenog knjigovodstva koja je u to vrijeme u Velikoj Kladuši bila pod rukovodstvom Mile Kasipovića (1946-2016) i višeg inspektora Ante Butorca (1943). Dovoljna ilustracija općih uvijeta privređivanja jesu kretanja decembar 1983. u odnosu na isti period 1982. kao što su: cijena proizvodnje 35%, cijene na malo 58,4%, troškovi života 60,1%. Obzirom da porast isplata za lične dohotke nije bio ni polovina rasta troškova života imalo je za direktne posljedice rapidno smanjivanje općeg standarda svih slojeva kladuškog društva.
Koncem 1979. u Veliku Kladuša se vraća Muhamed Talakić (1930-1999) iz Sarajeva sa „privremenog rada“ i početkom januara 1980. preuzima funkciju generalnog direktora „Saniteksa“. Detalje zna Emin Karajić (1952), predsjednik Radničkog savjeta. Talakić je obzirom na opće poznate dobre reference dobro primljen u „Saniteksu“, a dotadašnji v. d. generalnog direktora komformo namješten u „Sivi dom“.
Šta je sve i kako Talakić tokom, haman, četverogodišnjeg mandata u metropoli naučio vrlo brzo smo praktično doživjeli. Detalje dobro zna Džemal Ahmetović u to vrijeme direktor najveće Osnovne organizacije udruženog rada (OOUR Tkaonica), a i brojni drugi mogu svjedočiti. Istine radi, brojne uzurpacije koje je Talakić počeo prakticirati u „Saniteksu“ već su bile dobro poznate u „Agrokomercu“ (raspodjele stanova, kredita za stambenu izgradnju, sumnjiva kadroviranja, komotna potrošnja za reklamu, reprezentaciju,…) kao da se i na tom području htjelo staviti do znanja tko može bolje i više?
Usprkos svim proklamacijama, stavovima, zalaganjima,… Dugoročni program ekonomske stabilizacije na globalnom planu daje više nego skromne rezultate. Primjera radi, usporen je rast inflacije, ali daleko ispod očekivanja (troškovi života koncem decembra 1984. bilježili su smanjenje na 46,1%, dok su kretanja cijena bili neznatno manji nego godinu ranije).
Osnovni generatori povećanja inflacione spirale i financijske nediscipline bili su „veliki privredni sistemi“ među kojima i „Agrokomerc“. Pišu se informacije o stanju i problemima, investicioni programi „Agrokomerca“ se skidaju sa dnevnih redova kreditnih odbora, radovi-ulaganja na novim programima su u punom zamahu prije „zatvaranja konstrukcija financiranja“ (čitaj: odobrenja nadležnih organa, bez građevinskih dozvola,…) obezbjeđenjem plaćanja putem mjenica,…
Nekako u takvom ambijentu i hodogramu Velika Kladuša dočekuje 19. juli 1984. godine kada Izvršno vijeće Skupštine SRBiH donosi „set“ zaključaka za „privredne sisteme“. Među zaključcima koji se striktno odnose na „Agrokomec“ su: smanjenje investicione aktivnosti i Program konsolidacije poslovanja. Jedna od refleksija na navedene zaključke bio je petogodišnji Program infrastrukture kojeg su Kladuščani referndumom usvojili 23.12.1984. godine. Opća refleksija na zaključke RIV-a bila je ignorisanje i još brži razvoj socijalističkih samoupravnih društveno ekonomskih odnosa po viđenju, tumačenju, prakticiranju glavnog hadžije! Da li je juli 1984. godine prelomni moment – tačka recentne povijesti Velike Kladuše kada Fikret Abdić odbija da konzekventno provede zaključke Partije i Vlade? Slijedi nastavak!
Velika Kladuša, 03.12.2019. ramoh45.07@hotmail.com