Na godišnjicu smrti najvećeg uma svih vremena
Početkom januara, tačnije na današnji dan prije šest godina, objavili smo zanimljivu i lijepu reportažu o najvećem umu svih vremena. Danas, na dan njegove smrti, poput svih relevantnih medija u svijetu, ponavljanjem objavljene reportaže, želimo se još jedan puta prisjetiti tog uma – Nikole Tesle.
Nikola Tesla (Smiljan, Lika – Republika Hrvatska 10. jula 1856. – New York, 7. januara 1943.) je hrvatski i američki znanstvenik i izumitelj svjetskog glasa. Rođen u Lici, ali je gotovo cijeli život radio u Americi, gdje je i ostvario sve izume. U jesen 1887. godine prijavio je prve patente o proizvodnji i prijenosu višefaznih izmjeničnih struja i njihovoj primjeni za djelotvoran pogon izmjeničnih elektromotora. Tim je izumima pokazao da je za većinu primjena izmjenična struja znatno prikladnija od istosmjerne. Teslin sistem višefaznih električnih struja i njegovu električnu rasvjetu prikazala je kompanija Westinghouse na Svjetskoj izložbi u Chicago 1893., te je predložila Teslin sistem izmjeničnih struja za hidroelektranu na slapovima Niagare. Hidroelektrana je bila završena 1896., a njome je, visokonaponskim dalekovodom (visoki napon je bitno smanjio gubitke), bio opskrbljivan oko 40 kilometara udaljen grad Buffalo, a potom i udaljeniji gradovi. Za nekoliko godina Teslin se sistem višefaznih izmjeničnih struja počeo koristiti u cijelome svijetu, a tokom više od jednoga stoljeća u osnovi se nije promijenio. Izumio je radiokomunikacije i daljinsko upravljanje. Načinio je model broda kojim je s pomoću električnih signala bežično upravljao na daljinu, a javno ga je 1898. pokazao u New Yorku.
Tesla je za svoje izume dobio mnoga priznanja i počasne doktorate. Nobelova ga je nagrada mimoišla jer ju nije htio podijeliti s Thomasom Edisonom. Stotine izuma, većinom iz elektrotehnike, prijavio je u 112 patenata u SAD-u i gotovo isto toliko u drugim zemljama, a mnogi su izumi ostali samo zabilježeni u njegovim dnevnicima ili stručnim časopisima. Najveće je priznanje Teslinu radu bilo dano na 11. općoj konferenciji za mjere i utege 1960., kada je za jedinicu jakosti magnetskoga polja prihvaćen naziv Tesla.
U osamdeset i sedmoj godini u hotelu Njujorker, soba 3327, na 33. spratu, 7. januara 1943. godine zbog srčanog udara, prestalo je da kuca srce ovog plemenitog naučnika. U katedrali sv. Jovana Bogoslova 12. januara okupilo se dvije hiljade ljudi među kojima je bio veliki broj pronalazača, dobitnika Nobelove nagrade, svjetski priznatih imena iz oblasti elektrotehnike, jugoslovenskih diplomata. Dva dana ranije tadašnji gradonačelnik Njujorka Fiorelo La Gvardija (Fiorello LaGuardia) održao je posmrtni govor koji je radio Njujork direktno prenosio. …Tesla je bio veliki humanista-čist naučni genije – pjesnik u nauci… On je činio izvanredne, zapanjujuće, čudesne stvari u toku svog života. Činio je to jednostavno da bi služio ljudskom rodu – a za svoje usluge nije tražio ništa. Novac – on za njega nije mario. Počast – ko je taj neko ko može da počastvuje drugog. To je bio njegov stav. Zahvalnost – on je nije očekivao niti je tražio… Urna s Teslinim pepelom pohranjena je najprije na groblju u Njujorku uz zvuke violine i melodiju „Tamo daleko“, a prenijeta je u Beograd 1951. godine i otad se čuva u Muzeju Nikole Tesle u Krunskoj ulici pored njegovih ličnih stvari.
Danas se u svijetu ime Nikole Tesle uzvikuje glasno, sa puno poštovanja, što ovaj čovjek i zaslužuje. Brojna udruženja, studentske i inženjerske organizacije, čuvaju uspomenu na velikana svjetske nauke. O njemu su napisane mnoge knjige, ispričane razne i moguće i nemoguće teorije, ali je samo jedna istina. Nikola Tesla je bio veliki naučnik, čovjek bez čijih bi izuma teško mogli da živimo ovako kako živimo – sa puno komfora i slobode koju nam pruža električna struja.
Bronzani spomenik Nikoli Tesli, rad kipara Frana Kršinića, postavljen je 1976. godine na Niagarinim vodopadima u državi Njujork, sa američke strane. Isti spomenik se nalazi ispred Elektrotehničkog fakulteta u Beogradu. Na Niaagarinim vodopadima, sa kanadske strane, u parku 9. jula 2006. godine postavljen još jedan spomenik Nikoli Tesli. U Pragu je izgrađen spomenik Nikoli Tesli, najveći na svijetu. Brojni su gradovi na svim kontinentima u kojima je izgrađen njegov spomenik ili data ulica odnosno trg po njegovu imenu. Nikola Tesla je autor više od 700 patenata koji su registrirani u 25 zemalja. Njegovi najznačajniji pronalasci su Teslin transformator, asinhroni i sinhroni motor, obrtno magnetno polje i polifazni sistem. Izuzetno značajan doprinos dao je primjeni naizmjenične struje, čime je omogućio znatno efikasniji i lakši prijenos električne energije na daljinu. Jedan je od najzaslužnijih začetnika modernog svijeta, a mnogi su danas skloni da vjeruju da je on „čovjek koji je izumio 20. vijek“.
U Evropu iz SAD-a Tesla je odlazio samo u dva navrata, 1889. i 1892. godine i oba puta boravio u rodnoj Lici. Aprila 1892. stigao je u Gospić, gdje je tada živjela njegova teško oboljela majka, koja je u njegovom prisustvu i umrla, 16. aprila. Mjesec i po dana potom, na poziv delegacije opštine grada Beograda i Inženjerskog udruženja, doputovao je u kratku posjetu Beogradu, bila je to jedina njegova posjeta Kraljevini Srbiji. Arhivska građa iz Tesline zaostavštine je 2003. upisana u registar UNESKO-a „Pamćenje svijeta“. Pripremio: Esad ŠABANAGIĆ
